Ruimtelijke kansen voor warmtenetten
Energieagenda: Aardgas verdwijnt uit de Nederlandse huishoudens. Dit betekent dat we voor onze warmtevoorziening langzaam maar zeker over moeten stappen van gas naar andere vormen van ruimteverwarming. Warmtenetten is één van de mogelijkheden en kan in potentie tot 70% bijdragen aan de Nederlandse warmtebehoefte in 2050 (bron PBL). Afgelopen jaar heeft Bodem+ samen met H2Ruimte middels interviews de vraag gesteld: “Hoe kan ruimtelijke planning bijdragen aan het sluitend maken van businesscases voor warmtenetten op lokaal en regionaal niveau?”
Gemeenten moeten aan de bak!
Het antwoord op deze vraag is belangrijk tegen de achtergrond van de urgentie van klimaatdoelstellingen. Gemeenten moeten aan de bak met nadenken over hoe anders dan door gas in warmte te voorzien. Dat wordt op termijn de realiteit.
Het door middel van warmtenetten in warmte voorzien draagt belangrijk bij aan de klimaatdoelstellingen. Bovendien telt dat in de toekomst geen nieuwe gasinfrastructuur meer wordt aangelegd en dat de aansluitplicht voor gas verdwijnt. Gemeenten zullen dus moeten nagaan hoe zij anders dan door gas in warmte willen voorzien en hoe het Ruimtelijke Ordening (RO)-instrumentarium en het nieuwe instrumentarium uit de Omgevingswet daar aan kan bijdragen.
Bestaande gebouwde omgeving
Een klein deel van de vraag naar warmte is makkelijk te beïnvloeden. Dat betreft de vraag in nieuwe uitleglocaties en nieuwbouw van woningen in transformatiegebieden in bestaand bebouwd gebied. Hier is de eerste snelle winst te behalen door deze gebieden aardgasloos te ontwikkelen.
Echter, veruit het grootste deel van de gebouwde omgeving waar we het in 2050 mee moeten doen, staat er al. De energietransitie zal dus grotendeels over bestaande wijken gaan. Terwijl juist daar sturingsmogelijkheden van ruimtelijk beleid beperkter zijn. Bewoners en gebruikers beschikken over een warmtevoorziening en pas als deze vernieuwd moet worden, is er voor de warmtevragers een prikkel om na te denken over een alternatief. Ook de ondergrondse inpassing, zeker in oude binnensteden, van het warmtenet is een technische en organisatorische hobbel.
Hoe helpt ruimtelijke planning?
De grote uitdaging voor een potentiële exploitant van een warmtenet en voor de ruimtelijke planning is om vraag en aanbod van warmte naar tijd en plaats zo dicht mogelijk naar elkaar te brengen: nabijheid van gebruikers en hoge dichtheden zijn cruciale ruimtelijke factoren. Essentieel is om RO in visie, planvorming en uitvoering voor warmtenetten in het proces te borgen. Denk hierbij aan:
Visie
- Lange termijn visie
- Warmte integraal onderdeel van stedelijke transitie-opgaven
- Stevige kennisbasis
- Visie op de ondergrond
- Ontwerp en fasering warmtenetwerk
- Framing van warmte als ruimtelijke uitdaging
- Cascadering
Planontwikkeling
- Stedenbouwkundig ontwerp nieuwbouw
- Stedenbouwkundige situatie bestaand bebouwd gebied
- Masterplan bodemenergie
- Ontwikkeling en beheer in een pakket
- Koppeling ontwerp en uitvoering, gebruik en beheer
- Draagvlak gebruikers
Uitvoering en gebruik
- Regie op de ondergrond
- Levensfaseanalyse
- Inzicht in consumentenwensen
Tools of hulpmiddelen voor ruimtelijke planning
Het realiseren van bovenstaande aanbevelingen om vanuit ruimtelijke planning bij te kunnen dragen aan een stevige businesscase voor een warmtenet kan worden versneld door de mogelijkheden die het nieuwe omgevingsrecht biedt.
Een andere ondersteuningsbehoefte zit aan de communicatieve kant. De opgave op het gebied van energie (inclusief warmte) en ruimte moet op veel plaatsen nog landen. Heldere taal en beeld moeten de urgentie laten zien en duidelijk maken wat dit voor verandering voor het ruimtelijk ontwerp betekent inclusief de nieuwe kansen die dit met zich meebrengt.
Voor de complete tekst zie het rapport: “Ruimtelijke kansen voor warmtenetten (pdf, 4.2 MB)”.
Delen
Wat is een warmtenet?
Een warmtenet is een energieconcept om restwarmte, bijvoorbeeld van een fabriek of verbrandingsoven, of aardwarmte van diep onder de grond, te gebruiken voor de centrale opwarming van water.
Een netwerk van goed geïsoleerde ondergrondse leidingen brengt dat water tot in woningen en bedrijven in de buurt, voor verwarming en sanitair warm water. Energie die anders verloren gaat, wordt zo op een duurzame manier hergebruikt.