Bodem+

Grondwaterstandsverhoging en wateroverlast

Het wil in de praktijk nogal eens voorkomen dat maatregelen die leiden tot grondwaterstandsverhoging zeer eenzijdig, vanuit één belang, worden genomen. Een centrale oplossing voor het hele gebied kan interessante kansen bieden door combinaties te maken met onttrekkingen voor energiewinning, of beheersing van een grondwaterverontreiniging. Dit kan oplossingen ook voldoende financieel draagvlak bieden.

Beschrijving

Een verhoging van de gemiddelde grondwaterstand kan optreden door uiteenlopende oorzaken: stopzetten of verplaatsen van permanente (drinkwater)onttrekkingen, meer introductie van regenwater door afkoppeling en infiltratie, meer neerslag (klimaateffecten) en/of een hogere stand van oppervlaktewater. Soms zijn bebouwde omgeving en natuur tientallen jaren afgestemd geweest op een kunstmatig lager grondwaterpeil waardoor is gebouwd in gebieden met matige afvoer, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van leemlagen of doordat in voormalige beekdalen is gebouwd. Er is sprake van wateroverlast wanneer grond- en of oppervlaktewater met regelmaat functies op en aan maaiveld belemmert en schade aanricht.

Een toenemende of hoge gemiddelde grondwaterstand kan leiden tot frequenter optredende wateroverlast in kruipruimten en tuinen, verwelking van flora, maar ook kortsluiting of het opdrijven van rioolbuizen en andere constructies kan in extreme situaties aan de orde zijn. Door het groter contact met grondwater kunnen verontreinigingsbronnen meer gaan naleveren aan het grondwater. Een specifiek voorbeeld betreft stortplaatsen die met de stortzool in het water komen waardoor meer uitspoeling optreedt. Het wil in de praktijk nogal eens voorkomen dat maatregelen die leiden tot grondwaterstandsverhoging zeer eenzijdig, vanuit één belang, worden genomen.

Ondanks de maatschappelijke druk komen die oplossingen er niet altijd snel omdat discussie ontstaat over wie verantwoordelijk is voor het droog maken en houden van (stedelijk) gebied en de bijbehorende kosten: eigenaren of gemeente. Soms wordt eigenaren geadviseerd om zelf maatregelen te nemen, bijvoorbeeld in de vorm van extra grindpalen of wordt voor extra pompcapaciteit gezorgd. Beter dan genezen achteraf is voorkomen vooraf, door goed de natuurlijke waterhuishouding te betrekken in de ruimtelijke planvorming. En wanneer er eenmaal overlast is kan een centrale oplossing voor het hele gebied interessante kansen bieden door combinaties te maken met onttrekkingen voor energiewinning, of beheersing van een grondwaterverontreiniging. Dit kan oplossingen ook voldoende financieel draagvlak bieden.

Push, pull of beide?

Push

Economische schade door een teveel aan water. De gemeente heeft vanuit de Waterwet een grondwater zorgplicht voor stedelijk bebouwd gebied. Schade door bodemdaling (waardoor het grondwater ook lijkt te stijgen ten opzichte van het bouwpeil) worden gezien als een maatschappelijke opgave waarvoor eigenaren zelf de kosten dienen te dragen.

Pull

Door gelijktijdige aanpak van wateroverlast en grootschalige grondwaterverontreinigingen (bijvoorbeeld in de vorm van een onttrekking) kan een kosteneffectieve oplossing worden bereikt voor twee problemen.

Gebruik maken van natuurlijke eigenschappen van bodem en ondergrond (berging, infiltratiecapaciteit, hoge ligging) kan bijdragen aan kosteneffectieve vermindering van de problematiek. En voorkomen is beter dan genezen: maak gebruik van de ecosysteemdiensten benadering bij nieuwe plannen om te bepalen wat het gebied van nature te bieden heeft.

Door het extra wateraanbod te koppelen aan andere watervragen (beekherstel, proceswaterwinning, energiewinning) kunnen meerdere doelen bediend worden. Dit biedt financiële en ruimtelijke voordelen terwijl risico's beheersbaar blijven. Tijdige communicatie en afstemming tussen alle belanghebbenden is essentieel.

Belanghebbenden

Grondeigenaren

Hebben belang bij een onbelemmerd perceelgebruik zonder schade door grondwateroverlast.

Waterschap

De Waterwet wijst de waterschappen (en het Rijk voor grotere wateren) aan als regionale waterbeheerders voor grond- en oppervlaktewater. Zij moeten streven naar optimale afstemming tussen grondgebruiksfuncties en (grond)watersysteem. Zij hebben een afstemmende en adviserende taak richting gemeente over het stedelijke watersysteem.

Gemeente

  1. De Waterwet bevat een gemeentelijke zorgplicht grondwater. Op grond van deze zorgplicht dienen gemeenten zich zoveel mogelijk in te spannen om structurele problemen als gevolg van een voor de gebruiksfunctie nadelige grondwaterstand in openbaar bebouwd gebied te voorkomen of te beperken. In de bestemmingsfase worden de problemen onderkend op basis van de ‘watertoets’ (ruimtelijke ordening) en in de inrichtingsfase worden de maatregelen gerealiseerd door middel van grondexploitatie en bouwvoorschriften (omgevingsvergunning voor bouwen).
  2. Grotere gemeenten zijn veelal zelfstandig bevoegd gezag in het kader van de Wet bodembescherming en heeft vanuit die rol een belang bij de voortgang van de bodemsaneringsoperatie.

Provincie

  1. Is beleidsmaker voor thema's water en natuurbeleid (Natura 2000, EHS, antiverdroging).
  2. Is vergunningverlenend bevoegd gezag vanuit de Waterwet voor ontrekkingen van meer dan 150.000 m3 per jaar.

Samenhang met andere factsheets

Publicaties

Website

Praktijkvoorbeelden

  • Maastricht bestaande gebieden met wateroverlast en de verwachting van een stijgende grondwaterstand door meerdere oorzaken waren redenen om integraal naar de ondergrond te kijken. Dit heeft geleid tot een visie op de ondergrond...
  • Enschede werkt aan gebiedsgericht waterbeheer met onder andere wateronderlast en -overlast en mobiele verontreinigingen.

Figuren

wateroverlast

Delen