Programma Bodembeheer van de Toekomst helpt gemeenten bij omgevingsplan

Een samenhangende benadering van de fysieke leefomgeving. Het is één van de belangrijkste uitgangspunten van de Omgevingswet. Als het om het beheer van de bodem gaat, staan gemeenten daarbij voor een extra grote uitdaging. Een nieuwe rol- en taakverdeling maakt de regels in het omgevingsplan en onderlinge samenwerking belangrijker. Het programma Bodembeheer van de Toekomst ondersteunt gemeenten bij de aanpak van het bodembeheer. 'Gemeenten hebben grote behoefte aan voorbeeldregels voor bodembeheer.'

Nicole Hardon

Nicole Hardon, lid van het kernteam programma Bodembeheer van de Toekomst

Als de Omgevingswet in werking treedt, krijgt het omgevingsplan een centrale Logo Bodembeheer van de Toekomstrol bij het bodembeheer. Voor een groot aantal gemeenten betekent dit een nieuwe taak. Maar de gemeente krijgt ook meer ruimte om in te spelen op de maatschappelijke opgaven en de ruimtelijke dimensie daarvan in de ondergrond. Met het omgevingsplan kan de gemeente hier regels voor opstellen.

'Bodem is altijd een vrij sectorale niche geweest,' vertelt Nicole Hardon, adviseur Rijkswaterstaat en lid van het kernteam van het programma Bodembeheer van de Toekomst. 'Bodem is een specialistisch vakgebied, dat niet eerder is meegenomen in de zogenoemde staalkaarten. Die staalkaarten geven voorbeelduitwerkingen voor de regels in het omgevingsplan. Met het programma Bodembeheer van de Toekomst gaan we deze themagerichte voorbeelduitwerkingen alsnog maken.'

‘Het is een specialistisch vakgebied, dat niet eerder is meegenomen in de zogenoemde staalkaarten’

Behoefte aan voorbeeldregels

Dat die ondersteuning nodig was bleek onder andere uit een enquête van Bodembeheer van de Toekomst. 'Gemeenten hebben grote behoefte aan concrete voorbeelden van regels voor het bodembeheer. Hoe stel je die regels op vanuit de filosofie van de Omgevingswet, het natuurlijke bodemsysteem en de maatschappelijke opgaven? Hoe vertaal je de uitgangspunten van de Omgevingswet naar de praktijk?'

Het programma levert daarbij verschillende producten die gemeenten helpen om bodembeheer uit te werken in het omgevingsplan. 'We maken informatiebladen waarin we meer tekst en uitleg geven over verschillende onderwerpen. Bijvoorbeeld, over interferentiegebieden voor bodemenergie,' legt Hardon uit. 'We houden gemeenten op de hoogte met een nieuwsbrief en stellen een lijst met veelgestelde vragen en antwoorden op. En we werken voorbeeldregels uit voor een aantal thema’s. Dit zijn voorbeelden ter inspiratie, gemeenten moeten daarbinnen hun eigen afwegingen maken.' Op dit moment werkt het programma Bodembeheer van de Toekomst de volgende bouwstenen uit:

  • aanvullingsspoor
  • grondwater
  • voedselbossen
  • stortplaatsen
  • data en informatie
  • bodemenergie

Geen blauwdruk

De voorbeelduitwerkingen zijn volgens Nicole Hardon geen blauwdruk die gemeenten kunnen kopiëren in hun omgevingsplan. 'Er zijn grote verschillen tussen de regio’s. De fysische eigenschappen van West-Nederland zijn anders Graafmachinedan van Oost-Nederland. Er zijn gemeenten die veel last hebben van verontreiniging en gemeenten waar dat probleem veel minder speelt. Ook de impact van maatschappelijke opgaven kan per regio verschillen. Enzovoort. Je moet dus wel altijd motiveren waarom je specifieke regels nodig hebt.'

'We willen die voorbeelduitwerkingen ook toetsen,' vervolgt Hardon. 'Daarvoor zoeken we overheden die kijken of de uitwerkingen in de praktijk goed werken. Het hele programma is door en voor gemeenten.' Het programma werkt daarom samen met het Gemeentelijk Netwerk Bodem & Ondergrond, het programma Bodem & Ondergrond, de VNG en het programma Aan de slag met de Omgevingswet.

Het programma Bodembeheer van de Toekomst

Het programma Bodembeheer van de Toekomst ondersteunt alle 355 gemeenten van Nederland bij het opstellen van het omgevingsplan als het gaat om de bodem. Het programma informeert en faciliteert gemeenten zowel op inhoud als op proces. Hoe kunnen zij regels over de kwaliteit en het systeem van bodem, grondwater en ondergrond in omgevingsplannen opnemen? Hierbij kijkt het programma vanuit de belangrijkste maatschappelijke opgaven die bij gemeenten samenkomen, denk aan energietransitie, landbouw, water, ruimtelijke ordening, circulaire economie, bodemdaling, gezond leefklimaat enzovoort. Meer informatie over het programma staat op de website Samen de diepte in.

Doorschieten naar de regels

Bij dit alles staat het omgevingsplan centraal. Nicole Hardon benadrukt wel dat je het omgevingsplan niet los kunt koppelen van de omgevingsvisie. 'Ik merk dat we in de praktijk altijd meteen doorschieten naar de regels. Maar het is belangrijk dat je eerst bedenkt wat je wilt. Misschien zijn de rijksregels wel voldoende, maar je kunt ook meer ambities hebben als gemeente. Daarvoor moet je dan aanvullend beleid en regels opstellen. Doel van de Omgevingswet is om een samenhangend beleid voor de fysieke leefomgeving te formuleren. Dus moet je ook de bodem en ondergrond al betrekken bij de afwegingen als je de omgevingsvisie opstelt.'

‘De voorbeeldregels en de leidraad helpen je bij het voeren van een discussie over beleid en regels van een gemeente’

'In de praktijk zullen de twee trajecten natuurlijk vaak parallel lopen, een visie vormgeven en regels maken. Het is dan vooral belangrijk dat de goede partijen aan tafel zitten en het proces goed inrichten. DeGestapelde betonbuizen personen die het omgevingsplan maken zijn andere specialisten dan de personen die de omgevingsvisie trekken. Dat vraagt een proactieve houding en goede afstemming.'

Volgens Nicole Hardon kunnen de producten van het programma Bodem van de toekomst ook daar ondersteuning bieden. 'De voorbeeldregels voor bodembeheer maar met name ook de leidraad helpen je als je een discussie voert over beleid en regels van een gemeente.'

Meer informatie