Gezonde slimme stad

leefomgeving 1334 Culemborg EVA Lanxmeer600

De stad speelt een belangrijke rol in onze maatschappij, we wonen er, werken er en recreëren er. Naar verwachting woont in 2050, 70% van de wereldbevolking in de stad. De toename van de stedelijke bevolking legt, samen met de effecten van klimaatverandering, een grote druk op de leefbaarheid in de stad. De gezonde en slimme stad gaat over het wonen, werken, en recreëren maar ook over mobiliteit, een stad die klimaat bestendig is, sociaal en cultureel aantrekkelijk is en waar men gezond oud kan worden.

De kwaliteit van de stadsbodem, de natuur en het stedelijk groen zijn essentieel voor de gezonde slimme stad. De bodem neemt overtollig hemelwater op en voorkomt wateroverlast. De bodem biedt een standplaats aan groen, waardoor de temperatuur in de stad behaaglijk blijft, water verdampt en schaduw wordt gecreëerd. De ondergrond biedt ook plaats aan allerlei elementen die we liever niet boven de grond zien, zoals kabels, leidingen, parkeergarages en afvalcontainers. De benadering ‘bouwen vanuit het natuurlijk systeem’ en het toepassen van ecologische concepten in stedelijk gebied bieden mogelijkheden voor innovaties die de leefbaarheid vergroten, zoals wordt geïllustreerd in het boek ‘Ontdek de stadsbodem’  en in het boek ‘Slimme steden - de opgave voor de 21e-eeuwse stedenbouw in beeld’. De essentie is de aandacht voor het metabolisme van de stad waaronder de verbinding met het natuurlijk bodem-watersysteem.

De stad is continu in ontwikkeling, voortdurend ontstaan nieuwe inzichten in het functioneren van de stad en doorlopend wordt nieuwe kennis over de stad en de rol van het natuurlijk systeem daarbij opgedaan. Sinds enkele jaren ligt het accent op een gebiedsgerichte benadering met aandacht voor de potentie en waarde van bodem en ondergrond voor een gezonde leefomgeving, de verdeling van de beschikbare ruimte en de mogelijkheden van meervoudig ruimtegebruik.

Tien aspecten van een gezonde stad

Gezonde steden zijn steden met een evenwichtige mix van tien verschillende typologieën:

  1. Schone stad
  2. Veilige stad
  3. Klimaatadaptieve stad
  4. Mobiele stad
  5. Groene stad
  6. Energie- & afvalrijke stad
  7. Voedingsrijke stad
  8. Bewegingsvolle stad
  9. Economische stad
  10. Sociale stad

De rol van het natuurlijk systeem in de stad blijkt alleen al uit de condities die nodig zijn om de basis op orde te hebben. Het natuurlijk systeem speelt een essentiële rol in de schone, veilige en klimaatbestendige stad.

Innovatieve oplossingen

Een gezonde en slimme stad vraagt om innovatieve oplossingen waarbij bodem en ondergrond een belangrijke rol spelen. Een greep uit de mogelijkheden:

  • Een slim ruimtegebruik. Denk aan optimaal / multifunctioneel en tijdelijk (her)gebruik van (openbare) ruimte, dus ook van de ruimte onder de grond (kabels, leidingen, nutsvoorzieningen). Het koppelen van systemen waarbij de ondergrond wordt ingezet voor ruimtelijke ontwikkelingen bovengronds resulteert in een efficiënt gebruik van de ruimte;
  • Het natuurlijk bodem- en watersysteem gebruiken. Het ontwerpen met het bodem- en grondwatersysteem helpt ons om problemen als bodemdaling, bodembewegingen en veranderingen in de grondwaterstand vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Het duurzaam benutten van ecosysteemdiensten zal bijdragen aan de veerkracht van de stad. Inzet van het natuurlijk systeem zal mogelijkheden scheppen voor stadslandbouw, vergroening van de openbare ruimte en recreatie. Daarmee zal de leefbaarheid en de gezondheid van de stadbewoner kunnen worden verbeterd;
  • In het licht van de opgaven voor klimaat, leefbaarheid en gezondheid dient de stad zelfvoorzienend te worden (energie, voedsel, water). Gestreefd dient te worden naar een circulaire bio-based economie.

Trends actualisatie 2018

Gezonde en duurzame verstedelijking blijft een belangrijke opgave in ons land en daarbuiten. De onderwerpen uit de kennisagenda B&O blijven daardoor actueel. In 2017 is de “New Urban Agenda” opgesteld door de UN, gericht op duurzame, geïntegreerde en gecoördineerde stedelijke ontwikkeling. Daarbij wordt de koppeling gemaakt met de Doelstellingen voor Duurzame Ontwikkeling van de Verenigde Naties (UN SDGs).

Sinds 2016 trekt de economie aan. Dat betekent meer aandacht voor bouw: zowel nieuwbouw als verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. In zowel de transitieagenda bouw als de bouwagenda wordt hierbij de link gelegd tussen circulariteit, duurzaamheid en energietransitie. Het bodem-watersysteem wordt niet expliciet genoemd als voorwaarde of kans voor doelen m.b.t. hergebruik (CE), duurzaamheid en de energietransitie. Zorg voor de bodemkwaliteit wordt wel als aandachtspunt genoemd om verontreiniging door gebruik van bouwstoffen te voorkomen

De energietransitie wordt een belangrijke (ruimtelijke) opgave in het stedelijk gebied, onder andere de aanleg van gasloze wijken en gebruik van bodemenergie en de aanpassingen aan de ondergrondse infrastructuur die daarvan het gevolg is en waarvoor regionale samenwerking nodig is. In de kennisagenda 2016 zijn de kennisvragen voor het thema ‘gezonde slimme stad anno 2018 nog actueel. Een vraag die aan importantie lijkt te winnen (traject omgevingswet) betreft kennisontwikkeling voor het maken van afwegingen m.b.t. de opgaven voor bodem en andere thema’s en opgaven en voor het opstellen van de Omgevingsvisies en Omgevingsplannen.

Relatie met andere opgaven

Opgave

Voorbeeld van relatie met de gezonde en slimme stad

Landbouw en voedsel

Via stadslandbouw en de trend ecologisch te consumeren komt de landbouw weer dichterbij de stad, soms zelfs tot in de stad

Landelijk gebied

Het landelijk gebied direct naast de stad vormt een belangrijk aspect in de recreatiemogelijkheden van stedelingen.

Klimaat

De klimaatsverandering zal ook doorwerken in de stad, bijvoorbeeld door hogere temperaturen, wateroverlast na hevige buien en droogte en stof in droge seizoenen.

Water

Water in de stad maakt de stad leefbaar, maar te veel (hemel)water in de stad wordt als probleem ervaren.

Energie

De stad (samenleving) kan niet zonder energie. De bodem in de stad zal ook steeds vaker worden gebruikt voor de opslag van energie (warmte-koude-opslag).

Grondstoffen

Voor de ruimtelijke ontwikkelingen in de stad zijn grondstoffen nodig. Soms kunnen we de grondstoffen in de stad hergebruiken, zoals ophoogzand, maar vaak zullen we nieuwe grondstoffen aanvoeren.

Mobiliteit en transport

Met name in stedelijk gebied liggen grote hoeveelheden kabels en leidingen onder de grond.

Bodemkwaliteitszorg

De stad moet veilig zijn voor haar inwoners, dat betekent dat ook de bodemkwaliteit veilig moet zijn om op te wonen en mee te spelen.


Hoe werkt het vanaf 2024

Hoe werkt het vanaf 2021

Met de inzet van instrumenten van de Omgevingswet kunnen overheden doelen en ambities voor een gezonde slimme stad verwezenlijken.

bodemvizier