Klimaatverandering

Relatie bodem, ondergrond en grondwater en klimaatverandering

Temperatuurstijging, veranderende neerslagpatronen en wijziging van hydrologische kringlopen zullen leiden tot fundamentele veranderingen in (de mogelijkheden van) bodem, ondergrond en grondwater. Maar andersom beïnvloedt het natuurlijk systeem ook het klimaat.

Invloed van het klimaat op het natuurlijk systeem

Verhoogde temperaturen leiden tot verschuivingen van chemische-, fysische- en biologische evenwichten in het bodem- en watersystemen. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld een invasie van voor Nederland nieuwe pathogene micro-organismen, algen en ziektes. Door veranderingen in grondwaterstanden ontstaan nieuwe drassige en droge gebieden.

Invloed van bodem, ondergrond en grondwater op het klimaat

Natuurlijke processen in de bodem hebben een invloed op het klimaat. Als gevolg van (verhoogde) bioactiviteit en/of veranderingen in grondwaterstanden breken organische verbindingen af en worden grotere hoeveelheden broeikasgassen uitgestoten.

Risico’s van klimaatverandering voor functies in de ondergrond

De functies in de ondergrond worden ook beïnvloedt door de klimaatverandering en dan met name door veranderingen in neerslagregime en grondwaterstanden. Een functie als waterberging, maar ook de opslag van broeikasgas, het vastleggen van kooldioxide in de bodem of de teelt van bio-energie gewassen kunnen bijvoorbeeld een belangrijke voorwaarde worden bij ruimtelijke ontwikkelingen. Huidige functies in de ondergrond worden ook beïnvloedt door de klimaatverandering. Als gevolg van klimaatverandering loopt de vitale infrastructuur zoals de elektriciteits- en ICT-netwerken een risico.

Adaptatie en bodem en ondergrond

Door de mogelijkheden die het natuurlijk systeem biedt te benutten kan aanpassing aan het klimaat succesvol worden vormgegeven. Voorbeeld van deze adaptatiestrategie in de landbouw is de toepassing van andere teelten bij verziltende percelen in Zeeland. In het stedelijk gebied kan het natuurlijk systeem worden gebruikt voor bijvoorbeeld waterberging in de ondergrond maar ook door stedelijk groen te gebruiken voor temperatuurregulatie.

Mitigatie en het natuurlijk systeem

Het natuurlijk systeem draagt bij aan de klimaatverandering. Mitigatiemaatregelen kunnen dan ook gaan over het beheer van dit natuurlijke systeem. Door dit beheer bijvoorbeeld te richten op de aangroei in plaats van oxidatie van organische stof kan worden voorkomen dat klimaatgassen als CO₂ en CH₄ in de atmosfeer terecht komen. Daarnaast zijn er mitigatiemaatregelen waarbij gebruik wordt gemaakt van de ondergrond. Door CO₂-gas in de ondergrond op te slaan kan de ondergrond een (tijdelijk) bijdrage leveren aan de transitie naar een duurzame energievoorziening. En door de ondergrond in te zetten voor de winning van duurzame energie (WKO, geothermie), waardoor de uitstoot van CO₂-gas als gevolg van de verbranding van fossiele brandstoffen wordt verkleind, kan het natuurlijk systeem een permanente rol spelen in de duurzame energievoorziening.

Trends actualisatie 2018

Eind 2015 is in Parijs een mondiaal klimaatakkoord gesloten waarin wordt gestreefd om de mondiale temperatuurstijging te beperken tot ruim beneden de 2 graden Celsius. Nederland wil de uitstoot van broeikasgassen in 2030 beperkt hebben met 49 procent (i.p.v. 40%) ten opzichte van 1990. Dit vraagt een grote inspanning op het gebied van klimaat. Klimaatmitigatie is één van de ‘drivers’ voor de energietransitie (zie Bodem en energievoorziening). De opgaven voor klimaatadaptatie zijn vastgelegd in de nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS). Met de NAS geeft Nederland ook gevolg aan de oproep van de Europese Commissie aan de individuele lidstaten om uiterlijk in 2017 een klimaatadaptatiestrategie vast te stellen. Het kabinet noemt klimaatbeleid als één van de belangrijkste beleidsonderwerpen. Dat krijgt verder vorm in het interbestuurlijke programma (2018) waarin extra geld wordt vrijgemaakt voor aanpakken van maatschappelijke opgaven. Eén van de afspraken is dat voor de inrichting van stad en land rekening wordt gehouden met de effecten van klimaatverandering. Daarbij wordt ook nadrukkelijk gekeken naar maatregelen om CO2 uitstoot tegen gaan (zoals het behouden en herstellen van veen). Een belangrijke ‘driver’ voor de kennisbehoefte (ontwikkeling en doorwerking) voor bodem en klimaatverandering zijn de stappen die in de NAS zijn genoemd voor een structureel minder kwetsbaar Nederland en de doelstellingen van het Nationaal Kennis- en innovatieprogramma Water en Klimaat (NKWK).

In de NAS wordt een groot aantal opgaven genoemd om Nederland klimaatbestendig te maken. Voor het bodem-watersysteem zal de aandacht uitgaan naar veiligheid en het tegengaan van bodemdaling, bodemverdichting, verzilting, natuurbranden (veenbranden), vermindering productiecapaciteit van land en tuinbouw en schades door weersextremen. In de kennisagenda 2016 zijn de klimaatopgaven voor het bodem-watersysteem anno 2018 nog actueel. Bijstelling daarvan lijkt nog niet nodig, wel is de urgentie toegenomen. De bewustwording over de rol van bodem, ondergrond en grondwater over klimaatverandering is in gang gezet en heeft geleid tot nieuw beleid. In de NAS wordt vastgesteld dat opgaven voor klimaatadaptatie en –mitigatie en de relatie tot het bodem-watersysteem, lokaal of regionaal, veelal verbonden of in samenhang zijn met diverse (sectorale) problemen die idealiter tegelijkertijd moeten worden opgelost.

Relatie met andere opgaven