Kennisbehoefte Bodem en landbouw en voedsel

Het natuurlijk systeem komt als gevolg van de ontwikkelingen in de landbouw en de voedselvoorziening meer onder druk te staan. Dit leidt tot een onbalans tussen de potenties van het natuurlijk systeem op het gebied van voedsel- en biomassaproductie en de mate waarin dit systeem kan meeveren en zich nog kan herstellen. Voor het behoud en herstel van de balans tussen het natuurlijk systeem en de vraag vanuit de maatschappij op gebied van landbouw en voedsel blijft nieuwe kennis over de bodem en de ondergrond nodig.

De volgende kennisvragen op het gebied van bodem en ondergrond in relatie tot landbouw en voedsel zijn in het kader van deze kennisagenda gesteld:

ka bewustwordingBewustwording

Hoe kunnen stakeholders (consumenten, producenten, leveranciers en andere stakeholders) bewust worden gemaakt van de rol van het natuurlijk systeem (bodem, ondergrond en (grond)water) in de landbouw en voedselvoorziening?

Voorbeelden gedetailleerde kennisvragen:

  • Hoe kunnen stakeholders bewust worden gemaakt van het belang van een goede bodemkwaliteit voor voedselveiligheid en -kwaliteit en hun rol hierin?
  • Hoe kunnen stakeholders bewust worden gemaakt van de kwetsbaarheid van dit systeem onder de druk van een toenemende vraag naar voedsel en biomassa en van de gevaren van uitputting van natuurlijk kapitaal (ecosysteemdiensten) als gevolg van (over)bemesting, (overvloedige) toediening van nutriënten en uitputting door schaalvergroting en/of intensivering?
  • Wat zijn de trends in voedselaanbod en -diëten en wat betekenen die voor het gebruik van bodem en (grond)water?
  • Wat kan in Nederland worden gedaan om te komen tot herstel van bodemkwaliteit, duurzamer bodemgebruik hier en elders en daarmee bij te dragen aan de VN-Sustainable Development Goals?
  • Hoe kan praktische invulling worden geven aan het 4 ‰ initiatief, dat tot doel heeft klimaatverandering tegen te gaan via innovatieve landbouwsystemen?

ka statusbepalingStatusbepaling

  • Wat is een gezonde bodem?
    Meer specifiek: Wat is de staat van de bodem (bodemleven, bodemstructuur, kwaliteit, gehalte en de kwaliteit van bodemorganische stof etc., geïntegreerd fysisch-chemisch-biologisch) in relatie tot de landbouwfunctie en andere ecosysteemfuncties (waterberging, ziektewering, bodemvruchtbaarheid, producerend vermogen, etc.)? En wat (maatregelen, mensen, technieken van) is nodig om een goede/gezonde bodem te behouden en te realiseren?

ka systeemkennisSysteemkennis

Welke processen in het natuurlijk systeem dragen bij aan de balans tussen het natuurlijk systeem en de landbouw- en voedselvraag?

Voorbeelden gedetailleerde kennisvragen:

  • Welke kennis van het natuurlijk systeem is nodig om van de landbouw een resource efficiënte sector te maken? Dit geldt zowel regionaal als mondiaal en heeft een relatie met het sluiten van kringlopen en de footprint van de landbouwproducten.
  • Hoe kan het natuurlijk systeem (bodem en (grond)water) optimaal worden benut voor duurzame landbouw?
  • Hoe kunnen natuurlijke processen worden benut om gedegradeerde bodems te herstellen?
  • Wat betekent de verandering in dieet, bijvoorbeeld het eten van minder vlees in Europa, voor (de processen in) de bodem en wat zijn de gevolgen voor landgebruik, nutriëntenstromen en emissies van broeikasgassen vanuit de bodem?
  • Wat is het effect van bodemkwaliteitsbeheer en duurzaam bodembeheer op de emissies van stikstof en fosfaat vanuit de land- en tuinbouw?

ka afwegenAfwegen

Worden de potenties van het natuurlijk systeem meegenomen in de keuzes voor teelt, intensivering, schaalvergroting, enz.? In hoeverre spelen deze potenties een doorslaggevende rol en is optimalisatie hierin mogelijk zodat de balans tussen natuurlijk systeem en de vraag vanuit de maatschappij wordt behouden/hersteld?

Voorbeelden gedetailleerde kennisvragen:

  • Welke factoren bepalen of de geschiktheid van de bodem voor landbouw in ruimtelijke en economische keuzes wordt meegenomen en welke optimalisaties zijn hierin mogelijk?
  • Hoe kan de bodem en bodembiodiversiteit als natuurlijk kapitaal (ecosysteemdiensten) voor de landbouw worden gewaardeerd en vertaald naar verdienmodellen?
  • Kan, met kennis van het bodemecosysteem, landbouw worden verweven met andere functies zoals water, natuur, energie?

ka implementatieImplementatie

Hoe kunnen instrumenten als landmanagement en het (eu-) landbouwbeleid worden ingezet om de balans tussen het natuurlijk systeem en de landbouw te behouden/herstellen?

Voorbeelden gedetailleerde kennisvragen:

  • Hoe zijn boeren te stimuleren om (nieuwe of verbeterde) landbouwmethoden zodanig in te zetten dat ze leiden tot bodemherstel, een verminderde afhankelijkheid van externe grondstoffen en lagere risico's op bodemdegradatie?
  • Kan de Nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water in Nederland zo worden geïmplementeerd dat agrarische ondernemers worden uitgedaagd ook duurzaam met de bodem om te gaan?
  • Hoe zijn nutriëntenkringlopen vorm te geven c.q. te sluiten zodat de bodem niet degradeert?
  • Hoe kan effectief beheer van organisch stof in de bodem worden vormgegeven?
  • Hoe zijn biotische reststromen (in de landbouw) duurzaam te benutten voor de circulaire economie zodat dit leidt tot verbetering van de bodemkwaliteit?
  • Wat draagt gewasrotatie en wisselteelt bij aan het verbeteren van de bodemkwaliteit en het functioneren van het natuurlijk systeem?
  • Hoe kan worden omgegaan met bedreigingen als verdichting, microbiële risico’s door ziekteverwekkers in de bodem, antimicrobiële resistentie, bodemdaling en verzilting en zijn deze te voorkomen?
  • Zijn landbouwfuncties, met kennis van het bodemecosysteem, te verweven met andere functies zoals water, natuur, energie?
  • Wat betekenen trends en ontwikkelingen in de landbouwsector die voortkomen uit EU-beleid zoals schaalvergroting, korte-termijn-verdienmodellen, landbouw afgestemd op de marktvraag in plaats van volgend aan de mogelijkheden van het systeem, voor bodem en ondergrond (kansen en bedreigingen voor benutting van het bodem-watersysteem)?

ka evaluatie Evaluatie

  • Wat betekent de mondiaal veranderende levensstandaard (meer vlees, hogere energiebehoefte, wel of geen biologisch voedsel) voor het bodemgebruik in Nederland en wat is de bodemfootprint elders?
  • Wat zijn effecten van diverse landbouwmethoden op verduurzaming van de landbouw en verbetering van de bodemkwaliteit?
  • Wat zijn de risico's op bodemdegradatie? Is beleidssturing gewenst en hoe is deze in te vullen?
  • Is inzichtelijk te maken wat op de korte en lange termijn de invloed is van bewust omgaan met de bodemvruchtbaarheid?
  • Wat zijn de gevolgen van landbouwpraktijken voor de bodemkwaliteit, - kwantiteit en –buffercapaciteit en grondwaterkwantiteit en –kwaliteit, zowel lokaal, nationaal als mondiaal?

Nieuwe kennisvragen actualisatie 2018

  • Indicatoren voor chemische en biologische bodemkwaliteit, om te monitoren, te waarderen en voor beleidsontwikkeling. Daarbij hoort: een standaard/ambitie voor een gezonde bodem (fysisch, chemisch, biologisch). Deze vraag behoeft centraal gecoördineerde uitwerking.
  • T.a.v. organisch stof en het potentieel voor vastlegging van CO2, zijn er vragen in relatie tot beheer; duurzaam vastleggen en trade-offs.
  • Wat betekent de concurrentie tussen bodem voor voedselproductie en bodem voor productie van energiegewassen voor landgebruik?
  • Hoe kunnen we ecosysteemdiensten waarderen die gericht zijn op andere stakeholders dan boeren, die via het agrarisch natuurbeheer wel door boeren in stand worden gehouden.
  • Versterkte noodzaak tot inzicht in systeemkennis van kringlopen voor koolstof en stikstof: mest en compost voor verbetering van organische stof in de bodem, dierlijke mest als bron voor andere kringlopen (vergisting), relatie met waterkwaliteit en natuur, gevolgen van toekomstige trends en ontwikkelingen en gevolgen daarvan voor de bodem.
  • Praktische oplossingen voor bodemdaling, vanuit de samenhang tussen bodem, landbouw, natuur, water en klimaat, breder dan alleen de onderwaterdrains.
  • Veel van de vragen die we in NL hebben kunnen goed in internationaal verband worden opgepakt. De H2020-INSPIRATION agenda voor bodemmanagement en landgebruik in Europa biedt een overzicht van de mogelijkheden tot samenwerking, welke met een mogelijke Europese Joint Program (EJP)gerealiseerd kan worden. Via het EJP kan er ook onderzocht worden hoe opschaling van effectieve maatregelen plaats kan vinden.

landbouw IM140516IV039 2665