Bodem en ondergrond in omgevingsvisie en omgevingsplan

Riette Boom, bodemspecialist bij de gemeente Alkmaar, is nauw betrokken bij het traject, Bodem en Ondergrond in de Omgevingsvisie, van het Uitvoeringsprogramma. “Alkmaar heeft echter al een omgevingsvisie vastgesteld”, zegt Boom. “De bodem en ondergrond zijn daarin meegenomen. Daarnaast zijn we als gemeente Alkmaar bezig met het formuleren van specifieke opgaven voor de ondergrond. Denk bijvoorbeeld aan bodemdaling, verzilting, klimaatstress en gasopslag. Ook speelt de ondergrond een grote rol in de energietransitie. En dat thema is weer nauw gerelateerd aan onderwerpen als aardgas-loze wijken, geothermie en warmtenetten.”

Samenhang onder- en bovengrond

Omdat Alkmaar de visie al heeft vastgesteld, richt Boom de aandacht nu vooral op het uitwerken van het omgevingsplan dat onder de omgevingsvisie hangt en de bestemmingsplannen gaat vervangen. “Uiteindelijk gaat het erom de ondergrond goed te bestemmen in relatie tot en in samenhang met wat er bovengronds speelt. Want als je bovengronds iets wilt, dan heeft de ondergrond daar ook mee te maken. De vraag die voor ons daarom nu aan de orde is, is hoe de opgaven er concreet uitzien en welke kansen de ondergrond de gemeente Alkmaar biedt.” Een pilot met een zogenoemd 3D-bestemmingsplan is een van de wegen die Alkmaar bewandelt om handen en voeten te geven aan de samenhang tussen boven- en ondergrond. “We hebben daarbij zowel de boven- als de ondergrond bestemd. Een van de vragen is vervolgens welke interacties je dan allemaal tegenkomt.”

Niet alles gaat samen - hoe ga je het inrichten?

“Een warmtenet is met het oog op energietransitie bijvoorbeeld een prachtige oplossing”, vervolgt Boom. “Maar een warmtenet vraagt ook ruimte en geeft bovendien warmte af. Je moet dus rekening houden met wat er al aan kabels en leidingen in de grond ligt. Een warmtenet en een waterleiding die daar vlak naast loopt; dat gaat niet zo goed samen. Hoe ga je het dus inrichten? En: neem je in omgevingsplan ook zaken mee die wellicht pas in de toekomst gaan spelen? Een geothermie-installatie in een wijk bijvoorbeeld. Op het moment dat je het niet bestemd, dan is er waarschijnlijk straks geen ruimte meer voor. Het in samenhang bestemmen van onder- en bovengrond vraagt daarom veel afstemming waarbij vaak een groot aantal partijen betrokken is.”

Beter anticiperen en minder brandjes blussen

Waarom is het belangrijk om de ondergrond in een vroegtijdig stadium van het maken van ruimtelijke plannen mee te nemen? Boom: “Ik denk dat je een aantal problemen veel beter in kaart kunt brengen en kunt tackelen. Je bent minder aan het brandjes blussen. Voorheen had je misschien wel allemaal mooie ideeën, maar dan bleek er nog iets in de ondergrond te zitten waar geen rekening mee gehouden was. Als je van tevoren weet waar je rekening mee moet houden, kom je niet voor verrassingen te staan. Wateroverlast is ook een mooi bijvoorbeeld. Als je daar in een bouwplan geen rekening mee houdt, dan krijg je later allemaal klachten. Als je het vooraf in beeld hebt, kun je daarmee bij de inrichting van het gebied rekening houden en er veel beter op anticiperen. Daarnaast biedt de ondergrond kansen. De ondergrond van Alkmaar is bijvoorbeeld geschikt voor geothermie.”

Veel breder dan alleen bodemsanering

Boom geeft aan ook om een andere reden blij te zijn met de meer integrale aandacht die bodem en ondergrond nu genieten. “De betrokkenheid van collega’s uit andere vakgebieden is flink gegroeid. Het idee was toch wel vaak dat het bij de ondergrond alleen ging om de fysisch-chemische samenstelling en om bodemsanering. Dan moest ik iedere keer uitleggen dat bodem en ondergrond als werkterrein veel breder is dan alleen bodemsanering. Het gaat om alles in de ondergrond. Dat muntje is inmiddels wel gevallen.”