UP kennisproject voedselbossen
Natuurinclusieve landbouw
Er is in Nederland veel aandacht voor een nieuwe vorm van natuurinclusieve landbouw: voedselbossen. Deze vorm van landbouw is zo nieuw dat het nog niet goed is opgenomen in beleid, wet- en regelgeving. Dit project neemt zich voor deze barrières te doorbreken door middel van uitwisseling en vastleggen van kennis op gebied van beleid, wet- en regelgeving rondom voedselbossen tussen overheden onderling en met de voedselbosbouwpraktijk. Resulterend in een handleiding beleid, wet- en regelgeving voedselbossen voor overheden. Hiervoor worden vier regiobijeenkomsten en een landelijke bijeenkomst georganiseerd. Wat is een voedselbos precies? Een voedselbos kan worden getypeerd als een zeer divers, agrarisch ecosysteem, ofwel een zogenoemde ‘polycultuur’ met de structuur van een natuurlijk bos. Een volwaardig voedselbos is maximaal opgebouwd uit acht ‘vegetatielagen’ of ‘etages’ waarin overblijvende, eetbare soorten domineren. Je vindt er alles wat in een bos groeit, van bomen, struiken, kruiden en knol- en wortelgewassen tot bodembedekkers, klimplanten en schimmels
Voedselbossen zijn zelfvoorzienende en klimaatbestendige ecosystemen waarin ziekten en plagen op natuurlijke wijze worden beheerst dankzij de aanwezige biodiversiteit en door gerichte stimulering van populaties die elkaar in balans houden. En waaruit op termijn het hele jaar kan worden geoogst. Afhankelijk van het seizoen varieert de oogst van diverse soorten fruit, noten, zaden en groenten tot wortels, knollen, paddenstoelen, eetbare bloemen en honing. Daarnaast levert een vitaal voedselbos een rijke ‘oogst’ op aan hoogwaardige natuur, aantrekkelijk landschap en andere nuttige producten zoals hout, medicinale kruiden en zaai- en plantgoed.
Voedselbossen in netwerkverband
De kenniswerkgroep van het Convenant heeft zich op advies van Twynstra Gudde voorgenomen om kennis te ontsluiten via netwerken. Niet meer kennis voor een individu of een rapport zijn opleverproducten – hoewel ze wel onderdeel kunnen zijn – maar netwerken zijn de doelgroepen en gedeelde kennis het product.
Voor dit project worden meerdere netwerken betrokken; het netwerk van de green deal Voedselbossen en het netwerk van het Programma Verrijkende Landbouw (ook een UP kennisproject). Afstemming en uitwisseling tussen de netwerken verloopt via Renée Zijlstra, coördinator van de green deal Voedselbossen en programmasecretaris Verrijkende Landbouw. Wouter van Eck en Fransjan de Waard van de Stichting Voedselbosbouw Nederland zorgen voor het opstellen van de handleiding en voor de inbreng van kennisvragen vanuit de praktijk op het gebied van beleid, wet- en regelgeving. De resultaten van dit project worden breed gedeeld binnen de genoemde netwerken.
Green Deal Voedselbossen
Om het areaal voedselbossen in Nederland te kunnen uitbreiden, is in 2017 een green deal Voedselbossen gesloten waar inmiddels 29 partijen bij zijn aangesloten. De green deal heeft de volgende doelen gesteld:
- het inventariseren, analyseren en waar mogelijk oplossen van knelpunten in beleid, wet- en regelgeving;
-het bundelen van bestaand onderzoek en formuleren van een onderzoeks-agenda;
-het bundelen van bestaand onderzoek en formuleren van een onderzoeks-agenda;
-het ontwikkelen van een kennisstructuur;
-het opbouwen van communicatielijnen voor interactie met belangstellenden in de samenleving.
Programma Verrijkende Landbouw
Het programma Verrijkende Landbouw is het startpunt voor een brede maatschappelijke samenwerking om een nieuw economisch rendabel landbouwsysteem te introduceren. Een systeem B dat ten opzichte van het huidige systeem een positief effect heeft op bodemgebruik en in verlengde daarvan op de bodemkwaliteit, voor gezonde gewassen en gezonde mensen. Om systeem B te ontwikkelen wordt gebruik gemaakt van de kennis en ervaringen van de vele initiatieven en experimenten van “koplopers” die waardevolle kennis ontwikkelen en elementen aanbrengen van wat in samenhang zal kunnen groeien naar dat nieuwe systeem.
De ambities van Waterschap de Dommel; Annelies Balkema vertelt. Annelies Balkema van Waterschap de Dommel zal sparring partner zijn bij het opstellen van de handleiding. De Dommel is ondertekenaar van de green deal Voedselbossen en doet daarom ook aan dit project mee onder het mom ‘voorlopen is meedoen’.
Het waterschap heeft 1 hectare van haar grond verpacht als voedselbos vlak bij Den Bosch. Na de aanleg van een waterkering had Waterschap De Dommel dit resterende stuk grond niet meer nodig. Dat is in beheer gegeven aan de stichting Den Food Bosch. Onderdeel van de pachtovereenkomst is dat een deel van de pachtprijs in natura uitbetaald wordt.
In samenwerking met studenten van de HAS en Waterschap De Dommel wordt de ontwikkeling van de bodem in het voedselbos nauwlettend in de gaten gehouden. Zo wordt het vermogen van de bodem om water te bergen, het gehalte aan organische stof en de vruchtbaarheid van de bodem in het zichzelf bemestende voedselbos gemeten.
Annelies hoopt dat voedselbossen uiteindelijk de waterkwaliteit van haar waterschap zullen verbeteren. “We hopen de bodem door extensief beheer te verbeteren, waar bij we in ieder geval verwachten dat het organisch materiaal van de bodem wordt verhoogd.” Het waterschap is niet bang om breder te kijken. “In ieder geval creëert een voedselbos een diversiteit aan gewassen en dus biodiversiteit van insecten. Als waterschap staat we echt achter een grootschalige transitie. De Dommel opereert in een gebied met veel veeteelt op zandgronden en dus in kwetsbaar gebied. De waterkwaliteit is daarbij echt een probleem. Waar mogelijk zoeken we dus naar extensivering van het gebied.” Annelies ziet de voedselbossen als de ideale oplossing om de vele gebruiksfuncties van ons land naast elkaar te kunnen blijven uitvoeren op een duurzame wijze. “We hebben ook natte natuurgebieden waar je eigenlijk een bufferzone omheen zou willen hebben. Voedselbossen zouden die bufferzone kunnen zijn.”
Annelies sluit af met te vertellen dat er veel energie zit rond voedselbossen. “Eerder deze maand hadden we een kennismiddag bodem, water en voedselbossen. We hadden een wachtrij.”
Delen
