Natuurlijke alliantie

Dit project richt zich op grondwaterbelangen in het ruimtelijk beleid van gemeentes in het algemeen, en in structuurvisies in het bijzonder. Het blijkt moeilijk om sectorale belangen onder de aandacht te brengen in een werkveld, de ruimtelijke ordening (RO), waarin nog veel meer belangen spelen. Dus waarom niet op zoek naar partners die hetzelfde nastreven en, daar waar mogelijk, coalities vormen?

Grondwater stroomt en is overal aanwezig. Daarom hebben ingrepen in de bodem vaak effect op het grondwater en daarmee indirect op andere gebruiksvormen. Grondwater gaat ook bijna iedereen aan en is daarmee eigenlijk geen sectoraal belang.

Bij ruimtelijke ordening rekening houden met het grondwater dient vele beleidsthema’s, van economie (kosten afvoer hemelwater, schade aan infrastructuur en funderingspalen), leefbaarheid (groen in de stad, geen overlast), ecologie en zelfs infrastructuur (vaarwegen, kabels & leidingen). Dus coalities sluiten met gelijkgestemden ligt voor de hand.

De afgelopen jaren is ervaring opgedaan met het opzetten van allianties onder de noemer ‘de alliantiebenadering, een nieuwe methode voor ruimtelijke planvorming’.

Tot dusverre is vooral ervaring opgedaan met de Natuurlijke Alliantie, de geïntegreerde pijler van bodem/ ondergrond, water en groen.

Het planproces zou kunnen verlopen via 5 stappen:

1. Expliciet maken van de urgentie, bijvoorbeeld de klimaaturgentie.
2. Maken van een regionale kaart met de structuurdragers van de regio, dit zijn de onderdelen van bodem, water en groen die voor de regio structuurbepalend zijn. Om dit te doen zijn deelanalyses nodig van bodem, water en groen via de analysewijzer van de natuurlijke alliantie.
3. In workshops of klimaatateliers een vergezicht maken voor het gebied, met hulp van de gidsmodellen Lagenbenadering.
4. De uitkomsten verwerken en uitdiepen. Dit gebeurt onder andere via inspiratiekaarten: de kaart met robuuste dragers (leidend tot een veerkrachtig gebied) en de kaart met duurzame dragers (economische impulsen vanuit de natuurlijke alliantie).
5. In de strategie aangeven hoe de inspiratiekaarten voor een concreet deelgebied gecombineerd worden in haalbare en realiseerbare interventies. Ook beleidsimplementatie hoort ook in bij de strategie, onder ander via een afwegingskader.

In de praktijk heeft dit er al toe geleid dat bij de aanleg van nieuwe woonwijken niet per definitie wordt uitgegaan van de bebouwing, en dat het blauw een groen daarin wordt ingepast, maar dat groen/blauw (en nu ook de bodem) als structurerend element wordt gehanteerd op[ basis waarvan eerst de grote lijnen worden uitgezet.

Voorbeeld: de gemeente Amersfoort

De gemeente Amersfoort is bezig met haar structuurvisie en het waterschap met de ontwikkeling van een lange termijn visie voor haar beheersgebied. Bij de concretisering van beide visies vinden de gemeente en het waterschap het belangrijk om de bodem, water en groen niet als losse sectoren in te brengen, maar als een geïntegreerde pijler: de natuurlijke alliantie.

De eerste uitwerking betreft de zogenoemde 2e groenblauwe ring, die de groenblauwe structuur van Amersfoort versterkt. Vervolgens wordt op concrete locaties deze verder uitgewerkt: als twee complexe, stedelijke herstructureringen in Amersfoort met vele actoren: een bedrijfsterrein (Kop van Isselt) en een woonwijk (Hogeweg). Als derde mogelijk gebied is een nieuwe wijk gekozen: Vathorst west/noord. Ervaringen met de cases worden geborgd in de gemeentelijke structuurvisie en de gebiedsvisie van het waterschap.

In de praktijk is integratie van een sectoraal thema in de RO is lastig gebleken door de veelheid en onderlinge onvergelijkbaarheid van aspecten. Bodem (en dus grondwater!) zoekt versterking bij haar natuurlijke partners water en groen:

• Ze worden geïntegreerd in één ruimtelijke pijler, de natuurlijke alliantie. Daarna pas vindt confrontatie met andere belangen plaats. Hiermee wordt één stevig fundament voor de RO planvorming aangereikt (in plaats van 3 losse facetten).
• Lokale ontwikkelingen moeten geborgd zijn in integrerend beleid, daarom wordt in de case een voorzet gedaan voor de natuurlijke alliantie in de structuurvisie van Amersfoort én in de gebiedsvisie van Vallei en Veluwe.
• Een methodisch kader is noodzakelijk, om goed duidelijk te kunnen maken op welke plek in een planproces bodem een rol speelt, en op welke wijze dat kan gebeuren. We vullen het hiaat ‘bodem’ in twee nieuwe succesvolle hulpmiddelen van I&M: het processchema uit de klimaatwijzer én de gidsmodellen water.
• Deze ontwikkelingen kunnen alleen succesvol worden doorlopen als overheden, marktpartijen en bewoners goed samenwerken en in hun gebieden investeren.

Voorbeeld: Ruimtelijke klimaatagenda regio Stedendriehoek

Een ander voorbeeld is het project 'Ruimtelijke klimaatagenda regio Stedendriehoek". De ambitie die regio, provincies en waterschappen in dit project verbindt is die van het realiseren van een veerkrachtig en toekomstbestendig water- en bodemsysteem. Dat zijn voorwaarden voor een goede leefomgeving en groen, water en bodem spelen daarin een belangrijke rol.

De benadering van de natuurlijke alliantie is gebruikt om de samenwerking vorm te geven. Vanuit het natuurlijke bodem- en watersysteem is vooruit gekeken naar effecten van klimaatverandering en naar kansen die het natuurlijk systeem (waaronder het grondwater) biedt voor nieuwe initiatieven. De verkregen inzichten zijn vertaald in beelden en kaarten met de thema’s veerkracht (1) en regionale economie (2). Voorbeelden van de wijze waarop aan agendering is gewerkt zijn:

• kans op gebeurtenissen (uit de Klimaateffectatlas) vertalen naar risico op schade op lokale schaal;
• Baten van klimaatverandering ramen, bijvoorbeeld in het Valoriusproject;
• Het opstellen van kwetsbaarheidskaarten.

De slotconclusie van werken via allianties is dus: ga op zoek naar partners.

Meer informatie

De natuurlijke alliantie in het gebiedsproces waterschap Vallei en Veluwe en Gemeente Amersfoort.