Natuurlijk systeem en de maatschappij
De wereld verandert waardoor de maatschappij voor enorme uitdagingen staat: de maatschappelijke opgaven. Grondstoffen worden schaarser, het klimaat extremer, de bevolkingssamenstelling verandert en de verdeling van voedsel en drinkwater over de wereld wordt schever. Tegelijkertijd wordt de samenleving (zowel nationaal als internationaal) steeds mondiger en betrokken. Het aantal initiatieven waarbij belanghebbenden samen met overheden op zoek gaan naar bijvoorbeeld nieuwe vormen van ruimtegebruik neemt toe. Dit alles bij elkaar vraagt om een meer integrale benadering van ruimtelijke vraagstukken en een nadrukkelijker beheer van land. Dat bodem en ondergrond daarin een rol spelen is duidelijk.
Ideale situatie
In de ideale situatie zijn het natuurlijk systeem en de maatschappelijke behoeften in balans met elkaar. In een ideale situatie zijn milieukwaliteit en ecosysteemdiensten (natuurlijk kapitaal) in balans met productiegroei in de land- en bosbouw en de behoeften van een groeiende economie en wereldbevolking.
Figuur 1: ideale situatie waarin natuurlijk systeem en maatschappij met elkaar in balans zijn
Verstoorde situatie
In Nederland kan het natuurlijk systeem op dit moment niet alles leveren wat de maatschappij vraagt. De afgelopen 25 jaar is de belasting van veel ecosysteemdiensten sneller gestegen dan dat de ecosystemen aan kunnen. Zo is bijvoorbeeld de behoefte aan waterberging boven- en ondergronds tijdens extremere neerslagmomenten als gevolg van de klimaatverandering toegenomen terwijl tegelijkertijd van de infiltratiecapaciteit in de bodem als gevolg van afdekking in stedelijk gebied is afgenomen.
Figuur 2: verstoorde situatie waarin de maatschappelijke vraag groter is dan het kapitaal (goederen en diensten) dat geleverd kan worden door het natuurlijk systeem
De onbalans tussen het natuurlijk systeem en de maatschappelijke vraag is ontstaan als gevolg van een vergrote druk vanuit de maatschappij op het natuurlijk systeem onder invloed van drivers en trends die verantwoordelijk zijn voor de grote maatschappelijke opgaven.
Figuur 3: trends en drivers
Trends, drivers en maatschappelijke opgaven
Nationale en mondiale trends weerspiegelen de veranderende maatschappij. Deze trends worden ingegeven door drivers vanuit de maatschappij en leiden tot maatschappelijke opgaven. De samenhang tussen trend, driver, maatschappelijke opgave en het gebruik van het natuurlijk systeem is bepalend voor de kennisbehoefte op het gebied van bodem en ondergrond. In de volgende tabel staan een aantal voorbeelden van effecten van trends op het gebruik van bodem en ondergrond.
Herstel balans natuurlijk systeem en maatschappij
Duurzaam landmanagement kan de sleutel zijn om de balans tussen het natuurlijk systeem en de maatschappelijke benodigdheden te herstellen. Al in 1992 onderkende de Verenigde Naties dat door duurzaam landmanagement het natuurlijk systeem duurzaam de maatschappelijke vraag aankan zonder dat dit ten koste gaat van de functies en potenties van dit systeem.
Het natuurlijk systeem en duurzaam landmanagement spelen een sleutelrol in de oplossing van een aantal grote maatschappelijke vraagstukken (zoals wereldvoedselveiligheid en aanpassing aan de klimaatverandering). Bodem en ondergrond maken deel uit van het natuurlijk systeem en zijn daarmee onlosmakend onderdeel van duurzame oplossingen voor de maatschappelijke vraagstukken.
Figuur 4: Herstel balans tussen natuurlijk systeem en maatschappij door duurzaam landmanagement